کارن آرمسترانگ، متفکری کاتولیک است که ۷ سال پیش به آکسفورد رفت. او امروزه یکی از برجسته ترین متالهان مسیحی است و آثار مهمی در زمینه ادیان بزرگ نگاشته است.

او یکی از ۱۸ نفر سران گروه اتحاد تمدن ها و مشاور دبیرکل پیشین سازمان ملل کوفی عنان است که برنامه اش مبارزه با افراط گرایی و تلاش برای گسترش گفت وگوی جهان اسلام و جهان غرب بود. او در گفت وگوی حاضر با روزنامه نگار آلمانی، «آندره آ بیستریش» درباره سیاست، دین، افراط گرایی و مسائل پیرامون آنها صحبت می کند:

حادثه ۱۱ سپتامبر نمادی برای دشمنی میان جهان اسلام و غرب شده است. بعد از این حملات، بسیاری از مردم آمریکا می پرسند: چرا ایشان از ما متنفرند؟ و بسیاری از متخصصان این امر را به فرهنگ مرتبط می کنند.

کاملا خطاست. خشونت بیشتری در فرهنگ های دیگر وجود دارد. این تصور که اسلام خود را با شمشیر تحمیل کرده است، یک افسانه دروغین غربی است که از زمان جنگ های صلیبی در خاطره ها مانده است، در واقع این جنگجویان مسیحی بودند که جنگ های بی رحمانه را علیه اسلام به راه انداختند. قرآن جنگ تهاجمی را حرام اعلام کرده و جنگ را تنها برای دفاع از خویشتن مجاز دانسته است و هنگامی که دشمنان می خواهند توافقنامه صلح را امضا کنند، قرآن، مسلمانان را سفارش می کند که با ایشان صلح کنند و شرایط ایشان را بپذیرند، حتی اگر چندان سودمندانه نباشد. همچنین حقوق اسلامی تهاجم به دیگر کشورها را ممنوع می شمارد .

▪ البته قطبی شدن سال های اخیـــر دلایل متفاوتی دارد. کاریکاتـــورهـای دانمارکی، اظهارات پاپ و... اقداماتی بوده است که عمدتا توسط غربیان صورت گرفته و به این دامن زده است. همه این امور به شکاف میان جهان اسلام و دنیای غرب کمک کرده است. ما شاهدیم که ساموئل هانتینگتون استاد دانشگاه هاروارد نظریه جنگ تمدن ها را پیشنهاد کرد. آیا به واقع چنین شکافی میان اسلام و غرب هست؟

ـ شکاف میان ما، نتیجه دین یا فرهنگ نیست، بلکه به دلایل سیاسی است. یک نابرابری قدرت در جهان وجود دارد و ضعفا می کوشند هژمونی قدرت های بزرگ را به چالش بکشانند، با بیان استقلال خودشان و راه های دیگر. بخش زیادی از آنچه «بنیادگرایی» می خوانیم، در واقع صورتی دینی و محتوایی ملی گرایانه دارد و بیانی است از اثبات هویت در جوامع اسلامی مردم خود را بر اساس دینشان باز تعریف می کنند زیرا می خواهند بعد از دوره های طولانی استعمار به ریشه های خود بازگردند.

▪ چه چیز باعث می شود که بنیادگرایی امروز چنین پرسروصدا شود؟

ـ عده محدود نظامیانی که ما امروز بنیادگرا می خوانیم، در جاهای مختلف جهان دیده می شود. ما بنیادگرایان بودایی، مسیحی، یهودی، هندویی و کنفوسیوسی داریم.

بنیادگرایان در هر جامعه ای علیه جنبش های عرفی پدید می آیند. همه بنیادگرایان از کم شدن نقش دین در سیاست و جامعه هراس دارند، مثلا بنیادگرایان یهودی دو بار یکی بعد از جنگ جهانی دوم دیگری جنگ یوم کیپور در سال ۱۹۷۳ احساس خطر کردند.

▪ همچنین بنیادگرایی افراطی پدیده ای سیاسی نیز هست که توسط رئیس جمهور اسبق ایالات متحده، جیمی کارتر، هنگامی که از ظهور برخی نشانه های بنیادگرایی افراطی در سخنان بوش سخن می گفت، رایج شد. کارتر معتقد بود که نومحافظه کاران آمریکایی به بنیادگرایی افراطی مسیحی روی آورده اند. نظر شما چیست؟

ـ آمریکا در این مورد تنها نیست. بله، امروز جنبشی خشونت گرا و تهاجم طلب در اروپا نیز مشهود است. فرهنگ همیشه مورد رقابت بوده است. همواره افرادی بوده اند که حاضر به نزاع بر سر باورهای فرهنگی خود بوده اند. بنیادگرایان مسیحی آمریکا نیز با قانون سالاری سر خوشی ندارند؛ و بسیاری از نئوکان های آمریکایی به این بنیادگرایی تمایل دارند.

زمانه بدی است، مردم وقتی احساس خطر می کنند، به ایدئولوژی های شکست خورده پناه می برند و «دیگری»هایی در پرتو آنها می سازند. قانون سالاری در این میان وضعیتی است که از سوی انسان های مومن «دولت لطف» (state of grace) خوانده می شود. ایده آلی که به ندرت به دست می آید و به دشواری تحقق می پذیرد. ما اروپایی ها و آمریکایی ها در «جنگ علیه ترور» از این ایده آل بسیار فاصله گرفتیم.

▪ آیا می توانید علت سیاسی اصلی گسترش شکاف میان جهان اسلام و جهان غرب را بیان کنید.

ـ در خاورمیانه نزاع میان اعراب و رژیم صهیونیستی بزرگ ترین مانع برای نوسازی است و راه حلی صرفا سیاسی نمی تواند علاج کار باشد. البته در این منطقه مشکل نفت هم هست. در غرب به دلیل منافع اقتصادی و بهره وری از نفت معمولا از دولت های دیکتاتور این منطقه مثل شاه ایران و صدام حسین که رژیمی دیکتاتوری را هدایت می کردند، حمایت می شد.

لذا مسلمانان تحت این رژیم های مستبد، تنها در مساجد می توانستند ایمانشان را آزادانه بیان کنند. جهان مدرن بسیار خشن است. بین سال های ۱۹۱۴ تا ۱۹۴۵ هفتاد میلیون نفر در اروپا در اثر جنگ جانشان را از دست دادند. ما نباید همه چیز را به باورهای فرهنگی و ارزشی مرتبط کنیم. این امر بیشتر به دلایل سیاسی مرتبط است. بسیاری از نزاع های میان غرب و کشورهای اسلامی به مسائل سیاسی مرتبط است و در این میان منافع اقتصادی و منطقه ای نقش مهمی بازی می کنند.

▪ آیا شما وجه مشترکی میان جهان اسلام و جهان غرب می یابید؟

ـ این خواسته تا حدی به حل شدن مسائل سیاسی باز می گردد. البته زمینه های مشترک فراوانی میان آرمان های مسلمانان و اهداف بشر جدید وجود دارد و مسلمانان این امر را تشخیص داده اند. در آغاز سده بیستم اکثر روشنفکران مسلمان نگاه مثبتی به جهان غرب داشتند و می خواستند کشورشان از نظر اقتصادی و پیشرفت های مادی شبیه کشورهای اروپایی شود. حتی برخی معتقد بودند که غرب بیشتر مطابق دستورهای اسلامی عمل کرده است تا کشورهای شرقی. زیرا اقتصاد جدید توانسته بود به آموزه های قرآنی یعنی عدالت اجتماعی و مساوات نزدیک شود.

این امر در همراهی علما با روشنفکران عرفی در تاریخ مشروطه ایران نیز مشهود است. در آن ایام علما احساس می کردند که حکومت قانون می تواند استبداد شاه را محدود کند و آزادی را در میان مردم گسترش دهد، اما متاسفانه با کشف نفت توسط انگلیس در ایران و دخالت های استعمار انگلیس، مجلس هیچگاه نتوانست آزادانه عمل کند. اقداماتی مشابه در دیگر سرزمین های اسلامی موجب افزایش بدبینی و کاهش حس همزیستی و درستی میان آنها شد.

▪ از یک چشم انداز سیاسی چگونه می توان پلی برای پرکردن این شکاف زد؟ پیشنهاد شما به رهبران سیاسی و دولت ها چیست؟

ـ یک بازنگری اساسی در برنامه های سیاسی، یک برنامه مشخص برای مساله فلسطین تا آزادی و حق انتخاب به فلسطینیان بازگردانده شود. غرب نباید از رژیم های استبدادی منطقه حمایت کند و باید برنامه ای برای ایجاد صلح در عراق تدوین شود. به گونه ای که ابتکار عمل از گروه هایی چون القاعده گرفته شود. باید با رفتارهای ستیزه جویانه و غیرانسانی چون شکنجه زندانیان در ابوغریب یا گوانتانامو برخورد شود و از کمک های دولت های ثروتمند به افغانستان و فلسطین جلوگیری نشود.

باید راه حلی برای مساله کشمیر یافت شود. برای مساله نفت به روش های فریب آمیز و حیله گری دست نیازند. دیپلماسی امری حیاتی است. غرب باید با تمسک به راه های جدید، از سوءظنی که در میان کشورهای اسلامی علیه او وجود دارد، بکاهد.