مختصات: ۳۶.۶۷° شمالی ۴۶.۵۵° شرقی

شهرستان شاهین‌دژ
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
نام‌های پیشین	صائین دژ، صایین قلعه
سال شهرستان شدن	1368
مردم
جمعیت	۹۵۶۶۳ نفر[۱]
مذهب	اکثریت:شیعه دوازده‌امامی،[۲] اقلیت:سنی شافعی[۳]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع از سطح دریا	1352
آب‌وهوا
بارش سالانه	310 میلی متر
داده‌های دیگر
پیش‌شماره تلفنی	0482
وب‌گاه	فرمانداری شاهین‌دژ
شهرها
شاهین‌دژ،محمودآباد،کشاورز
تعداد بخش‌ها
بخش مرکزی،بخش کشاورز

شهرستان شاهین‌دژ یکی از ۱۴ شهرستان استان آذربایجان غربی است که در قسمت جنوب شرقی این استان قرار دارد. مرکز این شهرستان شهر شاهین‌دژ می‌باشد. شهرستان شاهین‌دژ از سمت شمال به استان آذربایجان شرقی، از سمت جنوب به استان کردستان، از سمت جنوب غرب به شهرستان بوکان، از سمت شمال غرب به شهرستان میاندوآب و از سمت شرق به شهرستان تکاب محدود می‌گردد.

آخرین آمار قبل از تبدیل به شهرستان، در روزگاران گذشته بخش شاهین دژ یکی از بخش‌های شهرستان مراغه بود و در فاصله مستقیم ۸۵ کیلو متری جنوب شرق مراغه قرار گرفته و از شمال به دهستان آجرلو و دهستان چهاردولی از جنوب به شهرستان سقز از شرق به دهستان احمدآباد و دهستان تکاب از غرب به بخش بوکان محدود می‌گشت. بخش شاهین دژ از دو دهستان به نام دهستان حومه و دهستان گوی آقاج و ۸۱ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل و تعداد کل جمعیت با روستا ۱۸،۴۴۰ و روستاهای مهم آن، هاچه سو، هولاسو، قوزلو، محمودآباد و غیره بود.

پس از برقراری حکومت مشروطه در ایران طبق قانون مخصوصی که در سال ۱۲۸۵ شمسی (۱۳۲۵ قمری) به نام قانون تشکیل ایالات و ولایات به تصویب مجلس شورا رسید، و آذربایجان یکی از ۴ ایالت کشور محسوب شد. در سال ۱۳۱۶ شمسی کشور ایران مرکب از ۱۰ استان بود و ایالت آذربایجان به دو استان غربی و شرقی تقسیم شد. و شهرستان شاهین دژ از این تاریخ جزو استان آذربایجان غربی شد.

شاهین‌دژ سرزمینی است که گروهای اجتماعی متنوع با آداب و رسوم و عقاید متفاوتی در آن سکنی گزیده‌اند از قبایل چادرنشین، عشایر، و روستائیان حافظ سنت‌ها و عادات دیرین گرفته تا شهر نشینان و اقلیت‌های مذهبی و نژادی مانند (زرتشتیان، ارامنه، کرد و ترک) هر یک فرهنگ مخصوص به خود را دارند. از کل جمعیت شهرستان ۸۹٫۹۹ درصد را مسلمانان و بقیه یعنی ۰٫۰۳ درصد زرتشتی و ۰٫۰۸ درصد را سایر ادیان (کلیمی، مسیحی و...) تشکیل می‌دهد.

در سال ۱۳۷۵ مساحت اراضی کشاورزی شهرستان شاهیندژ ۹۸۰۱۴ هکتار بوده‌است. گندم (۴۶۵۰۵ تن)، جو (۲۲۹ تن)، علوفه(۷۵۵۶۲ تن)، و چغندر قند (۱۲۸۲۶ تن) از مهم‌ترین محصولات کشاورزی و زراعی شهرستان محسوب می‌شود. فعالیت دامداری و دامپروری در این شهرستان رونق خاصی داشته به طوریکه ۱۱ درصد از واحدهای دامی استان ۸٫۹ درصد تولید شیر ۸٫۱۰ درصد تولید گوشت قرمز، ۷٫۴ درصد تولید گوشت سفید و ۱٫۷ درصد تولید پشم استان از ناحیه این شهرستان تامین می‌گردد.

در سال ۱۳۸۱ وسعت شهرستان شاهیندژ در حدود ۲۸۳۹ کیلومتر مربع بوده و در حدود ۶٫۷ درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده بود. جمعیت شهرستان شاهین‌دژ در طبق سرشماری سال ۱۳۸۱ حدود ۱۰۴٬۸۱۴ نفر برآورد گردیده‌است که معادل ۷٫۳ درصد جمعیت استان می‌باشد. ۶، ۳۱ درصد جمعیت شهرنشین و ۴٫۶۸ درصد در مناطق روستایی ساکن می‌باشند در این سرشماری این شهرستان شامل یک نقطه شهری، دو بخش، هفت دهستان و ۲۰۹ آبادی با سکنه و ۲۰ آبادی خالی از سکنه بود.

جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۸۹٬۳۵۶ نفر بوده‌است که از این تعداد ۴۳۹۱۳ نفر آنان مرد و ۴۵۴۴۳ نفر آنان زن بوده‌اند. با اینکه در این آمار دو دهستان آجرلوی غربی ۲۴ روستا و آجرلوی شرقی ۲۷ روستا و ۶ روستای دهستان کشاورز، که در مجموع ۵۷ روستا از بخش کشاورز شهرستان شاهین دژ جدا شده و به شهرستان میاندوآب پیوسته‌است. شهرستان شاهین دژ اکنون شامل سه نقطه شهری، دو بخش، پنج دهستان است و مساحت این شهرستان برابر ۲۱۴۴ کیلو متر مربع و ۱۷۵ روستا که ۱۳ تای آن خالی از سکنه‌است.^[۴][۵].

جمعیت شهرستان شاهین دژ در سال ۱۳۸۹، برابر با ۹۵۶۶۳ نفر بوده است که از این تعداد، ۴۹۴۹۳ نفر شهرنشین و ۴۶۱۷۰ ساکن روستا می‌باشند.^[۶]

تقسیمات کشوری

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده‌است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:^[۴]

بخش‌ها

• بخش مرکزی
• بخش کشاورز

شهرها

• شهر شاهین‌دژ
• شهر محمودآباد
• شهر کشاورز

دهستان‌ها

دهستان‌های بخش مرکزی

• دهستان صفاخانه
• دهستان محمودآباد
• دهستان هولاسو

دهستان‌های بخش کشاور

• دهستان چهاردولی

زبان اصلی ساکنین ترکی آذربایجانی بوده که اغلب جمعبت شهرستان را تشکیل می‌دهد و مردمان این شهر دارای مذهب شیعه و سنی می‌باشند^[۷]. در مناطق کردنشین این شهرستان و روستاهای تابعه طوایف مختلفی زندگی می‌کنند که به لهجه‌های محلی طوایف صحبت می‌کنند از جمله چهاردولی، ایل زعفرانلو، موصلانی، شریبانی، آجرلویی و هشترودی را می‌توان نام برد.^[۸] در بعضی از نقاط گوناگون شهرستان، لکی نیز رایج می‌باشد.^[۹]

گویش‌ها را طوایف زاخورانی از (ایل زعفرانلو)، چهاردولی، موصولانی (موصلانلو، جلالی‌ها)، هشترودی (هشترویی، قره داغلی)، شاهسون (شاهسوان، شایسوان) قیچلی‌ها (به معنی پادارها) قرچی‌ها (یا قورچی به معنی ترکشدارها) شریبانی، آجرلویی و غیره تشکیل می‌دهند. این طوایف در گذشته ایل افشار و ایل شاهسون را تشکیل می‌دادند. هم اکنون ایل زعفرانلو و ایل سادات به زندگی عشایری ادامه می‌دهند. این شهرستان دارای منطقه مناسب برای زندگی عشایری است و از گذشته مورد توجه بوده‌است چون شرق این شهرستان ییلاق و غرب شهرستان قشلاق است. شهر شاهین دژ در منطقه قشلاق و در دشتی به همین نام قرار دارد که تابستان نسبتاً گرمی نسبت به دیگر شهرهای استان دارد. در غرب شهرستان به علت قرار گرفتن در کنار زرینه رود و دیگر رودها و دشت‌های مناسب مردم به شغل کشاورزی مشغولند.^[۹]

تاریخ شاهین دژ

نام اصلی و قدیمی شاهین دژ در زمان اورارتویی‌ها بر اساس مستندات آتشکده آذرگشسب واقع در تخت سلیمان می‌رفتند، پس از طی مسافتی طولانی برای خستگی راه دنبال استراحتگاهی خنک و مناسب بودند، که به زیارتگاه (آتشکده) نیز نزدیک باشد. از این رو در محل کنونی شاهین دژ یعنی در ۳۰ کیلومتری غرب آتشکده بنایی ساختند که به مرور زمان تبدیل به شهر شد. و شاهین را نماد نگهبان برای قلعه (دژ) قراردادند. همچنین در شمال شهرستان صخره‌هایی مرتفع مشهور به هلانه دال (لانه عقاب) معروفند وجود دارد. انتساب نامهای اوکانی (به معنی محل چشمه آب= اوگان سراب) و ساناکا (به معنی سینه، صحنه) به شاهین دژ (صائین‌دژ= به مغولی یعنی دژ نیک) درست نمی‌نماید. بارتولد می‌گوید این قریه در سابق قهود نام داشت. به نظر می‌رسد قهود از ریشه کایویت یا کهویت اوستایی (که وز کردی) یعنی شایسته و درخشان و شاداب باشد که با نام شایین دژ (دژ شایسته) و شکل مغولی آن صائین‌دژ (دژ نیک) همخوانی دارد.

شاهین دژ بیان گر مفهوم قلعه عقاب می‌باشد و تا زمان ساسانیان این منطقه به این نام مزین بوده‌است. ولی پس از ظهور دین مقدس اسلام و حمله اعراب نام آن به صائین قلعه تغییر یافت. نام این شهر در رژیم شاهنشاهی پهلوی که تازه تشکیل شده بود به صائین دژ تغییر پیدا کرددر اواخر دوره پهلوی به شاهین دژ تغییر نام یافت و این نام به دشت کوچکی که شهر درآن قرار دارد محدود شده بود در حالی که در تاریخ این نام برای منطقه شمال تکاب و جنوب هشترود و قره اغاج و شهرستان شاهین دژ را شامل می‌شد. نام رسمی این شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ابتدا صائین قلعه شد سپس صائیندژ و در سال ۱۳۷۰ به شاهیندژ تغییر نام پیدا کرد (که در حال حاضر به اسم شاهین دژمشهور می‌باشد) همان شاهین دژ شهرت ساسانی خود را بازیافت. در گویش محلی به آن سایین قالا و شاهَن دژ و شاهان دژ گفته می‌شود.

صنایع دستی شاهین دژ

شاهین دژ یا صائین دژ از قدیمی‌ترین و پرسابقه‌ترین شهرهای استان آذربایجان غربی است در این شهرستان و روستاهای اطراف آن در حدود ۱۰۰۰ خانوار و در هر خانوار حدود ۵ نفر به فعالیت در تولید صنایع دستی مشغولند علاوه بر این تعدادی کارگاه فرشبافی نیز در این شهرستان وجود دارد. عمده تولیدات شامل فرش، گلیم، جاجیم، و دست بافتهای پشمی است. در گذشته سفالگری نیز در منطقه رایج بوده که امروزه منسوخ شده‌است.

فرش بافی

قدمت فرشبافی نسبت به سابقه تاریخی این شهر بسیار محدود است. شاهین دژ شهری است تاریخی و مهاجر پذیر مهاجران اکثراً از ۲ تیره کرد و ترک می‌باشند که هر یک فرهنگ و صنایع دستی خاص خود را به همراه آورده‌اند. مهاجران ترک زبان که بیشتر جزو عشایری می‌باشند تغییر شیوه معیشت داده و از کوچ نشینی به یکجا نشینی متمایل گشته‌اند اما همچنان به تولید دست بافتهای سنتی خود با هویت تاریخی فرهنگی خاصشان مشغولند. فرشهای تولید شده توسط این اقوام دارای طرح شکسته هندسی یا نیمه شکسته می‌باشد. رج شمار پایین (۳۵-۱۵) از مشخصات این نوع فرشهاست. مصالح مورد استفاده در بافت آنها اغلب به نوعی است که بصورت بومی و منطقه‌ای قابل تهیه و دسترسی است. پرز این قالی‌ها اکثراً پشمی و پودها پنبه‌ای و جنس تار چله نیز بیشتر پشمی و گاهی پنبه‌ای می‌باشد. صنعت نخ ریسی به صورت دقیق نیز در کنار فرش و برای جوابگویی به تولیدات فرش این منطقه وجود دارد. ابعاد این فرشها اکثراً کناره (فرشهای طویل کم عرض) به طول ۵٫۱ تا ۶ متر و عرض ۵٫۰ تا ۵٫۱ متر بوده و گاهی در ابعاد قالیچه یا ۳×۲ نیز بافته می‌شوند. این فرشها اغلب سینه باف بوده و نقشه‌های ۳ ترنج- ۵ ترنج، لچک ترنج، گلدانی و افشان، به رنگهای زمینه لاکی، سرمه‌ای، و رنگهای شاد و درخشان در این فرشها متداول است نوع گره بکار رفته نیز اغلب متداول است که توسط قلاب یا دست به همراه چاقوی بافت زده می‌شود. اما مهاجرین کرد زبان دارای تولیدات متنوع تری هستند. فرش‌های تولید شده توسط آنها ریز بافت تر و دارای طرح‌های گردان و نیمه شکسته می‌باشند. رج شمار این فرش‌ها بین ۲۵ تا ۶۰ متنوع بوده و گاهی در بین آنها فرش‌های تمام ابریشم با رج شمار ۷۰ نیز مشاهده می‌گردد. ابعاد این فرش‌ها مختلف و بر اساس سفارش بازار متغیر است. نقشه‌های مورد استفاده یا مانند سایر نقشه‌های کردی، افشان، لچک، ترنج، ترنج دار، افشار، نقوش حیواندار، هراتی (ماهی در هم) شکسته و گردان و یا مانند نقشه فرشهای ریز بافت مثل تبریز، اصفهان و حتی قالیچه‌های تمام ابریشم و با نقشه شبیه به هم اما بسیار محدود می‌باشد. جنس مصالح این قالی‌ها در پرز اغلب پشم و گاهی ابریشم، در تار پنبه و ابریشم و در پود پنبه‌است. نوع گره استفاده شده هم گره متقارن (ترکی) و گاهی نامتقارن (فارسی) است رنگ زمینه این فرشها سرمه‌ای، لاکی، پوست پیازی، کرم، بژ، نارنجی، قهوه‌ای سبز و... می‌باشد.

گلیم بافی و جاجیم بافی

در شاهین دژ گلیم‌های تمام پشمی یا گاهی پشم و پنبه‌ای توسط روستائیان و عشایر اسکان یافته بافته می‌شود. در این منطقه انواع گلیم‌های کردی و افشار و گلیم‌های محلی مخصوص اقوام ترک زبان تولید می‌گردد که بیشتر به رنگهای مخلوطی از قرمز، پشم خود رنگ، کرم سیاه و گاهی سبز و آبی می‌باشد. تولید جاجیم نیز مثل اکثر نقاط ایران در این شهرستان متداول است. جاجیم که بافته‌ای ۲ رویه‌است دارای طرحها و رنگ بندی راه راه و هندسی است که توسط ماشین بافندگی دستی و زمینی بافته شده و فاقد پرز می‌باشد. مصارف مختلف جاجیم شامل روانداز، زیرانداز، رختخواب پیچ، روکرسی و غیره‌است بافت گلیم و جاجیم در منطقه صنعتی خانگی محسوب می‌شود و توسط زنان روستایی صورت می‌گیرد.

مدیا: دست بافته‌های پشمی

در این منطقه نیز مثل سایر شهرهای سردسیر استان بافت انواع محصولات پشمی به‌وسیله ۲ تا ۵ میل و بدست زنان شهر و روستا رواج دارد. انواع جورابها، دستکش، کلاه، شال گردن، شال کمر، زانو بند، ساق بند و حتی گاهی شلوار و جلیقه پشمی در طرحها و رنگهای زیبا (معمولاً سفید، قهوه‌ای و قرمز) بافته شده و جزو البسه پوشاک سنتی مردم این ناحیه در فصل سرد زمستان است.

سایر صنایع دستی

در گذشته ساخت وسایل سفالی و سبد و حصیربافی در این منطقه رایج بوده که امروزه تقریباً منسوخ شده‌است اما صنایع چوبی اخیراً در این شهرستان رایج شده و سهمی از تولیدات صنایع دستی منظم را بخود اختصاص می‌دهد ساخت و طراحی پایه مبل، صندلی، منبت کاری روی دسته مبل و صندلی و گاهی مجسمه سازی و نازک کاری چوب نیز در این شهرستان مشاهده می‌شود.

امکانات ورزشی و تفریحی

با استناد به آمارنامه سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان در سال ۱۳۷۹ شهرستان شاهین دژ دارای امکانات ورزشی زیر می‌باشد:

۱ میدان فوتبال چمن (۵ درصد از میادین فوتبال چمن کل استان)، ۱ میدان فوتبال خاکی (۵۵٫۵ درصد از میادین فوتبال خاکی استان)، ۱ زمین والیبال و بسکتبال سرپوشیده (۵٫۲ درصد از کل زمینهای والیبال و بسکتبال سرپوشیده استان)، استخر سرپوشیده شنا و فاقد زمین والیبال و بسکتبال روباز و زمین تنیس روباز و سرپوشیده می‌باشد و در مورد سایر رشته‌های ورزشی شامل (بدمینتون، شطرنج، ژیمناستیک، تنیس روی میز و...) دارای ۲ واحد زمین روباز (۳۳٫۸ درصد از کل استان) و ۴ زمین سرپوشیده (۹۳٫۴ درصد از کل استان) است.

در سطح شهرستان شاهین دژ ۷ پارک وجود دارد. جمع مساحت پارکهای این شهرستان تا آخر سال ۱۳۸۰، ۶۴۰۰۰ مترمربع می‌باشد که سرانه فضاهای سبز برای شهرستان شاهین دژ توسط سازمان ۱۳٫۲ مترمربع ذکر شده‌است

جغرافیا

جاذبه‌های طبیعی این شهرستان عبارت‌اند از: رودخانه زرینه رود، دره هولاسو، دره قیزکرپی، دره قره قیه (قره قایه)، کوه قلای کچان (جنوب غربی)، کوه قره داش (ضلع شرقی شهر)، دره آغاجاری (جاده تکاب)، دره زینالو، کوه پیر محمد، دره گراو (جاده تکاب)، دشت شاهین‌دژ

کوه‌ها

این شهرستان در رشته‌کوه زاگرس واقع شده و مهمترین کوه‌های بالای ۲۰۰۰ متر آن عبارتند از:

کوه‌های شهرستان شاهین دژ

نام کوه	فاصله نسبت به شهر شاهین دژ	ارتفاع
	در ۳۴ کیلومتری شمال شرقی	۲۹۱۷ متر
	در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی	۲۵۵۰ متر
	در ۲۱ کیلومتری جنوب	۲۶۹۸ متر
	در ۲۱ کیلومتری شرق	۲۷۶۷ متر
تکه قیه سی	در ۲۹ کیلومتری شرق	۲۷۱۰ متر
مطالب مرتبط بخش نظرات این مطلب برای دیدن نظرات بیشتر روی شماره صفحات در زیر کلیک کنید نمایش کلیه نظرات نام آدرس ایمیل وب سایت/بلاگ نظر خصوصی  کد را وارد نمایید: آپلود عکس دلخواه: